องก์ที่ ๕
ตอนที่ ๑
พลับพลาในค่ายหลวงที่ตำบลกุรุเกษตร์
ฉากเป็นห้องประทับที่ข้างในพลับพลา, ซึ่งมีม่านทองกั้นแทนฝาทั้งด้านขวาและด้านซ้าย; ด้านหลังมีม่านรวบผูกให้แหวกตรงกลางเป็นช่องเข้าออก, มีลับแลตั้งบังช่องนี้, ทางด้านซ้ายมือมีเตียงตั้งอยู่ชิดม่านมีราชอาสน์และหมอนทอด, และเครื่องราโชปโภคตั้งพอสมควร.
(เมื่อเปิดม่าน, ท้าวชัยเสนเอกเขนกอยู่บนเตียง, มีมหาดเล็กอยู่งานพัดคน ๑, หมอบอยู่ทางด้านขวาอีก ๒ คน. สักครู่หนึ่ง นันทิวรรธนะแหวกม่านด้านขวาแล้วคลานออกมาถวายบังคม.)
|
| | (ยานี, ๑๑.) |
นันทิวรรธนะ. | | ขอเดชะพระบาท | | นรนาถเหนือเกศี |
| | บัดนี้เฒ่าธชี | | ผู้มีชื่อวิทูรไซร้ |
| | ซึ่งมีพระบัญชา | | ให้ตระเวนแล้วขับไล่ |
| | โอหังบังอาจใจ | | เข้ามาถึง ณ ค่ายนี้ |
| | ข้าบาทได้ซักถาม | | พราหมณ์ว่ามาก็เพราะมี |
| | เรื่องทูลพระทรงศรี | | เป็นข้อความสำคัญนัก |
| | ยืนยันสำคัญแท้ | | ว่าถึงแม้แกเองจัก |
| | ต้องรับอาญาหนัก | | ก็ขอทูลซึ่งกิจจา |
ชัยเสน. | | แกคงต้องมีสิ่ง | | จำเป็นจริงแกจึงกล้า |
| | เอาเถิดเรียกเข้ามา | | จะฟังเรื่องของแกดู |
| | | |
(นันทิวรรธนะถวายบังคมแล้วคลานไปที่ม่านด้านขวา แหวกม่านหน่อยหนึ่งและกวักเรียกเข้าไปในโรงพราหมณ์วิทูรออก จึ่งพากันคลานเข้าไปเฝ้า..)
|
ชัยเสน. | | นี่แน่ตาพราหมณ์เฒ่า | | แกขอเฝ้าและบอกกู |
| | มีข่าวสิ่งใดอยู่ | | จงรีบแจ้งแถลงมา |
| | (อุปัฎฐิตา, ๑๑) |
วิทูร. | | ขอเดชะพระสม | | มติเทวะราชา |
| | โปรดทรงกรุณา | | ดนุสารภาพผิด |
| | โอตัปปะกระตุ้น | | ฤดิช้าก็หวนคิด |
| | ได้ว่าผิวะปิด | | คติไว้จะบาปครัน |
| | เมื่อคืนพระเสด็จ | | จรเข้า ณ สวนขวัญ |
| | ข้าทูลคติอัน | | ทุจริตมุสาวาท |
| | ความจริงมะทะนา | | ศุภะลักษะณานาฏ |
| | ไม่เคยริพิฆาต | | ฤขบถณภูมี |
| | แท้จริง ณ พระนาง | | วรเทวิจัณฑี |
| | ตรัสใช้ดนุนี้ | | และกระทำอุบายทราม |
| | นางมานะอะรา- | | ลิวิการะไปตาม |
| | บอกเค้าคติความ | | พระดำริพระนางว่า |
| | ทรงน้อยพระหทัย | | เพราะว่ะองค์พระภรรดา |
| | โปรดนางมะทะนา | | และมิโปรดพระจัณฑี |
| | ความทราบ ณ พระองค์ | | บิตุรงค์ธจึงกรี- |
| | ธาแสนยะจะตี | | บุรหัสตินาพลัน |
| | บัดนั้นก็ประยุท- | | ธะและยังบแพ้กัน |
| | จึ่งองค์วรจัณ- | | ฑิวิตกจะเสียการ |
| | ขอให้ดนุแสร้ง | | และกระทำพิธีปาน |
| | หนึ่งว่ายุวะมาลย์ | | มะทะนาดำรัสใช้ |
| | ให้ฝังวรรูป | | นรนาถะฦาชัย |
| | อีกทำวิธีให้ | | ฤดิแห่งศุภางค์รัก |
| | ข้าเห็นคติทราม | | และอุวาทะท้วงทัก |
| | นางค่อมอะประลักษณ์ | | ก็ตะคอกและขู่เข็ญ |
| | ว่าแม้ดนุนี้ | | บมิยอมก็คงเป็น |
| | โทษใหญ่และจะเห็น | | ทุขะอันมหันต์สุด |
| | เหตุเขาแหละจะกล่าว | | พะจิฟ้องดะนูดุจ |
| | เป็นจาระบุรุษ | | ณ พระราชะธานี |
| | ข้าเห็นวรจัณ- | | ฑิก็เป็นสุดาศรี |
| | แห่งนายดนุนี้ | | ดนุจึงประนอมใจ |
| | ทำตามอภิปราย | | และอุบายก็เป็นไป |
| | สมคิดและกะไว้ | | บมิขาดละสักอัน |
| | ครั้นเมื่อดนุฟัง | | พระดำรัสประสาททัณฑ์ |
| | ใจข้าขณะนั้น | | หิริเตือนว่าตนโหด |
| | ข้าเองสิเพาะให้ | | นรนาถะกริ้วโกรธ |
| | คนผู้นิรโทษ | | สิจะถูกประหารชนม์ |
| | แต่ว่าขณะนั้น | | ดนุกลัวนะเต็มทน |
| | เกรงผิดจะพะตน | | บมิอาจจะพูดจา |
| | ครั้นราชะบุรุษ | | นิระเทศะตูข้า |
| | ออกจากวรธา- | | นิดะนูคเณจร |
| | ไปไหนฤก็ข้า | | บมิอาจจะหลับนอน |
| | เหมือนเพลิงพิษะร้อน | | ระอุรุมณกลางทรวง |
| | ดังนั้นแหละทะนง | | จรตรงณค่ายหลวง |
| | เพื่อทูลคติปวง | | และประณตณบาทา |
| | ข้าเป็นทุรชน | | และละเมิดพระอาญา |
| | แล้วแต่นรนา- | | ถะจะลงเถอะโทษแรง |
| | | |
|
| | (สัทธรา, ๒๑) |
ชัยเสน. | | ฟังคำหมอเฒ่าวิทูรแจ้ง | | วะจะนะประดุจจะแทง |
| | ที่อุราแยง | | กระทั่งใจ |
| | โอ้แพ้รู้นาริจัญไร | | ทุษะประทะณหะทัย |
| | โดยมิทันได้ | | คะนึงว่า |
| | จัณฑีผู้เป็นธิดารา- | | ชะมะคะธแหละจะกล้า |
| | ออกอุบายพา- | | ละเช่นนั้น |
| | โดยความหึงส์หนักเพราะรักครั้น | | คะดิประทะทุษะพลัน |
| | พลุ่งประหนึ่งควัน | | กระทบตา |
| | สุดแสนคั่งแค้นฤดีว่า | | ปิยะวะธุมะทะนา |
| | นอกฤดีข้า | | ก็ผิดใหญ่ |
| | บัดนี้ปรากฏบผิดใด | | สุปิยะชิวะประลัย |
| | ข้าจะอยู่ไย | | ณ โลกนี้ |
| | | |
(ท้าวชัยเสนชักดาบออกและทำท่าจะแทงตัว, แต่นันทิวรรธนะรีบไปจับมือไว้ได้ทัน,และในขณะนั้นเองพูดต่อไปนี้.)
|
| | (อินทะวิเชียร, ๑๑) |
นันทิวรรธนะ. | | อ้าเทวะโปรดเกล้า | | กรุณากะข้าที |
| | ขอองค์พระเจ้าชี- | | วิตะรั้งพระทัยไว้ |
| | เหตุด้วยอะเรียก | | พละแสนยะเกรียงไกร |
| | เกือบถึงพระเวียงชัย | | และตลอดวิถีมา |
| | ได้ทำระส่ำปวง | | นรหวั่นณวิญญาณ์ |
| | ดังนี้แหละทวยนา | | คะระยังระริกรัว |
| | หากรู้ว่ะเสียองค์ | | ปิยะราชะทูนหัว |
| | คงยิ่งจะเพิ่มกลัว | | ภยะพาลพิบัติเบียน |
| | ตราบใดพระเดชแผ่ | | วรฉายะเหนือเศียร |
| | ย่อมศานติจำเนียร | | เพราะพระบาระมีร่ม |
| | ชีพตนและชีพญาติ | | บมิห่วง ณ อารมณ์ |
| | ขอให้นโรดม | | วรชนมะยืนยัง |
| | ไร้ปิ่นดิลกราชย์ | | ละก็ชาติจะภินพัง |
| | ไหนเลยจะคงตั้ง | | อิศรานุภาพครอง |
| | โลกเราสง่างาม | | ก็เพราะแสงตะวันส่อง |
| | สิ้นแสงระวีต้อง | | มละทั่วนะฉันใด |
| | อันปวงประชาเปรม | | ฤดิพึ่งพระเดชไท้ |
| | เดชดับก็มืดใน | | ฤดิหม่นละแน่นอน |
| | ราตรีสว่างแจ้ง | | ก็เพราะแสงนิศากร |
| | โกฏิดาวณอัมพร | | ก็บเท่าพระจันทร์เดียว |
| | อันว่าพระคุณเปรียบ | | วรโสมะนั่นเทียว |
| | ไร้นาถะข้าเหลียว | | จะประสบพระเจ้าไหน |
| | (อุเปนทะวิเชียร, ๑๑) |
ชัยเสน. | | สดับวจีเจ้า | | ฤก็เราสิเห็นไพ- |
| | เราะแท้และจับใจ | | เพราะว่ะเตือนฤดีจัง |
| | เพราะเราคะนึงเห็ฯ | | ดนุผิดสิจึ่งคลั่ง |
| | และแค้นหทัยตั้ง | | จะประหารดนูเอง |
| | บเคยจะมีผิด | | นิติธรรม ณ เมื่องเพรง |
| | บเคยจะข่มเหง | | นระผู้บมีโทษ |
| | ก็หลงอุบายเขา | | ดนุเห็นว่ะตนโฉด |
| | เพราะเชื่อณชนโหด | | ก็ประหาระคนดี |
| | อนงค์สุปรียา | | มะทะนาสิเปรียบชี- | | |
| | วะแห่งดนูนี้ | | ฤก็สิ้นชิวาลัย |
| | มโนดนูเปรียบ | | ดุจะเรือนและนางไซร้ |
| | ประดุจประทีบใช้ | | ชวลิตณเคหา |
| | และกูสิตกล่อง | | ละก็ซัดชวาลา |
| | พิโรธและจับปา | | บมิทันจะใคร่ครวญ |
| | ตะเกียงวินาศแล้ว | | คะหะมืดสิจึ่งหวน |
| | คะนึงว่ะไม่ควร | | จะทลายประทีปนั้น |
| | ศุภางคะเสนี | | ฤก็เคยสนิทกัน |
| | ดนูก็ควรมั่น | | ฤดิว่าสุภักดี |
| | เพราะโกรธะครองใจ | | ดนุให้ประหารชี- |
| | วะเพื่อนก็บัดนี้ | | นะสิรู้ว่ะไร้ผิด |
| | ศุภางคะเหมือนพา | | หะวิเศษะแรงฤทธิ์ |
| | ดนูสิปลดปลิด | | วรพาหะแห่งตน |
| | อะโหจะหาเมีย | | ฤสุมิตระอีกหน |
| | จะเหมือน ณ สองคน | | ฤจะได้ณโลกา |
| | จะหามณีรัตน์ | | รุจิเลิศก็อาจหา |
| | เพราะมีวณิชค้า | | และดนูก็มั่งมี |
| | ก็แต่จะหาซึ่ง | | ภริยาและมิตรดี |
| | ผิทรัพยะมากมี | | ก็บได้ประดุจใจ |
| | แสวงเถอะจนสุด | | พสุธาสุราลัย |
| | เมียใดและเพื่อนใด | | บมิเปรียบละของกู |
| | ฉะนี้สิจึ่งแสน | | ทุขะมากบอยากอยู่ |
| | และนึกก็ชังตู | | เพราะว่ะโง่นะเหลือทน |
| | สดับพจีเจ้า | | นะสิเราสำนึกตน |
| | และจำจะต้องทน | | ทุขะเพื่อประโยชน์ราษฎร์ |
| | เพราะถึงจะโศกศัลย์ | | กะระณีย์บควรขาด |
| | เพราะขัตติโยชาติ | | ทุมะนัสก็กัดฟัน |
| | (สาลินี, ๑๑) |
นันทิวรรธนะ. | | ข้าขอบังคมบาท | | สุรนาถะราชัน |
| | จิตข้านี้โล่งพลัน | | เพราะสดับพระวาจา |
| | บัดนี้กราบทูลขอ | | พระประทานอภัยข้า |
| | ด้วยมีซึ่งกิจจา | | ดนุสารภาพผิด |
| | เมื่อคืนที่ตรัสสั่ง | | ดนุปลงพระชีวิต |
| | เทวีผู้มิ่งมิตร | | มะทะนากะชู้ไซร้ |
| | ข้าพาทั้งสองถึง | | ณ ประตูพระเวียงชัย |
| | พบพราหมณ์มาแต่ไพร | | ทิชะถามคดีพลัน |
| | ข้าเล่าถี่ถ้วนจึ่ง | | ทิชะทูลกะแจ่มจันทร์ |
| | ขอเชิญสู่อารัณ- | | ยะกะพร้อมคณาชี |
| | ข้าเห็นว่าโปรดให้ | | ดนุปลงพระชีวี |
| | นั้นคือว่าภูมี | | จะมิเลี้ยงพระนางไซร้ |
| | แม้ปล่อยให้เธอเข้า | | ณ อรัณยะสูญไป |
| | เหมือนสิ้นชีวาลัย | | เพราะก็คงบคืนมา |
| | ข้าจึ่งได้กล่าวคำ | | อนุญาตทิชาพา |
| | เทวีเข้าสู่ป่า | | และบได้เผด็จชนม์ |
ชัยเสน. | | อันว่าหัวหน้าพราหมณ์ | | คณะผู้จะเดินด้น |
| | พานางสู่ไพรสณฑ์ | | นะแหละรู้ฤชื่อไร ? |
นันทิวรรธนะ. | | เขานั้นปรากฏนา- | | มะว่ะโสมะทัตไซร้ |
| | แลกล่าวว่าอยู่ใน | | หิมะวันอรัญศรี |
ชัยเสน. | | ขอบใจ, เจ้านี่เป็น | | วรเสวิยอดดี |
| | เหมือนนำซึ่งวารี | | สิตะช่วยชโลมตู |
| | ดีใจที่รู้ว่า | | มะทะนานะยังอยู่ |
| | พอมีโอกาสกู | | และจะขอวราภัย |
| | เมียรอดยังห่วงมิตร | | ก็ศุภางคะนั้นไซร้ |
| | ได้ปลงชีวาลัย | | ฤว่ะปล่อยประดุจกัน |
นันทิวรรธนะ. | | ข้อบอกแก่เสนี | | จะบปลงละชีวัน |
| | เป็นแต่ให้เขานั้น | | มละเขตประเทศนี้ |
| | เขาตอบว่าเขานั่น | | ฤดิมั่นณภักดี |
| | ต้องห่างจากทรงศรี | | ชิวะเขาบอยากครอง |
| | ขอลาแลว่ามุ่ง | | จระตรง ณ ที่กอง |
| | ทัพหลวงด้วยใจปอง | | ฤดิแฝงระหัสอยู่ |
| | จนถึงเวลาที่ | | จะประยุทธะต่อสู้ |
| | ศึกแล้วเขาเตรียมจู่ | | จระรบศะตรูพาล |
| | เพื่อตายในที่รบ | | อริอย่างทหารหาญ |
| | ข้าฟังนึกสงสาร | | ก็ประสาทะตามใจ |
| | ครั้นถึงเวลายุทธ | | ดนุเห็นศุภางค์ไซร้ |
| | ออกนำหน้าพลไป | | และประยุทธะหน้าทัพ |
| | เห็นพวกข้าศึกห้อม | | ณ ศุภางคะเหลือนับ |
| | ทั้งฟันทั้งแทงยับ | | และศุภางคะล้มตาย |
| | สมใจทีใฝ่มอบ | | ชีวะเป็นพะลีภาย |
| | ใต้บาทแห่งฦาสาย | | เพราะว่ะมั่นกตัญญู |
ชัยเสน. | | เออกูค่อยคลายความ | | ทุขะทัพหทัยอยู่ |
| | เมื่อทราบมิตรของกู | | บมิเสียชิวีทราม |
| | เป็นเชื้อชาตินักรบ | | สละชีพ ณ สงคราม |
| | นับว่าได้ตายงาม | | ดุจะนายทหารกล้า |
| | อีกหนึ่งนั้นคือนาง | | สุปริยัมวะทาภา |
| | ได้ออกจากพารา | | จระสู่ประเทศไหน |
นันทิวรรธนะ. | | นางขอตามไปเพื่อน | | วรเทวิศรีใส |
| | จึ่งพร้อมกันเดินไป | | ณ ประเทศะอารัญ |
| | (อุปชาติ, ๑๑) |
ชัยเสน. | | ฉะนี้ก็กูพอ | | จะประศาสน์และสั่งสรรพ์ |
| | ให้ถูก ณ ทางธรร- | | มะและสมกะโทษกรณ์ |
| | อันท้าวมคธยก | | พลก่อกะลีบร |
| | เพราะเชื่อธิดารอน | | รณะปราศะธรรมา |
| | และได้ปะราชิต | | ขณะนี้ก็ตกมา |
| | เป็นตัวเชลยข้า | | บมิควรจะปรานี |
| | ให้โหระหาฤกษ์ | | ดิถิงามและยามดี |
| | จะทำพิธีศรี | | วรุดมประถมกรรม์ |
| | และปลงพระชนม์ท้าว | | มคะธาธิเบนทร์นั้น |
| | รองเลือดชำระสรร- | | พะอุบัทว์ ณ บาทเรา |
| | เอาเศียรอะรีใส่ | | ณ ชะลอมและให้เจ้า |
| | ธิดาและรับเอา | | ศิระแห่งบิดาไซร้ |
| | และทูลกระบาลจาก | | วรธานิกูไป |
| | สู่แดนมคธให้ | | นระเห็นและเป็นตัว |
| | อย่างว่านรีคด | | และขบถประทุษผัว |
| | ก็แพ้ณภัยตัว | | บมิได้เจริญนาน |
| | และอีอะราลี | | ทุรยศกะลีพาล |
| | ให้เจ้าพนักงาน | | นคราภิรักษ์พลัน |
| | เฆี่ยนเสียเถอะสามยก | | และก็สักนลาฏมัน |
| | และตัดจมูกกรรณ | | นิระเทศะมันไป |
| | วิทูรก็มีโทษ | | เพราะว่ะรู้และเป็นใจ |
| | แต่ว่าธชีได้ | | สติสารภาพผิด |
| | จนเราตระหนักเรื่อง | | ก็ฉะนี้แหละเราคิด |
| | ธชีผิมีผิด | | ฤก็ชอบประกอบมี |
| | จะให้อภัยพราหมณ์ | | และ ณ กาละต่อนี้ |
| | พราหมณ์จงประพฤติดี | | สุจริต ณ ไตรทวาร |
| | จงมุ่งผดุงกิจ | | ตบะกรรมะเผาผลาญ |
| | และข่มกิเลสมาน | | มะนะแน่ว ณ พรหมา |
| | (อุปัฏฐิตา, ๑๑ ) |
วิทูร. | | อ้าเทวะสุธรร- | | มิกะปรียะราชา |
| | อันทรงกรุณา | | ดนุผู้ประพฤติผิด |
| | นี่คือพระแสดง | | สุรธรรมะโสภิต |
| | มีแต่สุรฤท- | | ธิจะเทียบพระภูบาล |
| | นึกว่าบมิรอด | | คุรุทัณฑะแรงราน |
| | บัดนี้พระประทาน | | พระอภัยกะข้านี้ |
| | เหมือนรดศิระด้วย | | สุรทิพยะวารี |
| | ชุ่มชื่น ณ ฤดี | | ดนุขอปฏิญญา |
| | แต่นี่สละทั้ง | | คหทรัพย์และออกป่า |
| | เพื่อตั้งตะบะบา- | | รมิบ่มกุศลไว้ |
| | แน่แท้จะอุทิศ | | ผละบุญถวายไท้ |
| | ตอบแทนพระอภัย | | วรทาน ณ กาลนี้ |
| | ขอให้พระเสวย | | สุขะเพลินเจริญศรี |
| | สมดังพระฤดี | | ภยะแผ้วพระภูบาล |
| | กิจใดพระประสง- | | คะก็จงประสิทธิ์ท่าน |
| | การปวงประลุหาน | | วรราชประสงค์สรรพ์ |
| | ลาภหลั่งบมิหยุด | | เถอะประดุจอุทกถั่น |
| | ทรงชัยชะนะสรร- | | พะศะตรูบรู้แพ้ |
| | ขอให้วรศัก- | | ดิและฤทธิเรืองแผ่ |
| | ไพศาลประลุแค่ | | สุระภูมิภาคบน |
| | เป็นใหญ่ ณ ประเท- | | ศะมนุษย์ ณ สากล |
| | ครอบครองนรชน | | จตุรางคะวรรณา |
| | ขอทวยสุรฤท- | | ธิประสิทธิ์พระพรมา |
| | พร้อมดังพะจิข้า | | วรบาทถวายพร |
| | | |
(พราหมณ์วิทูรถวายบังคมท้าวชัยเสนแล้วคลานถอยไปเข้าโรงทางขวา.)
|
ชัยเสน. | | แน่ะนันทิวรรธน์เตรียม | | พละเสนิกากร |
| | จะไปพนาดร | | และจะรับพระนงคราญ |
| | และสั่ง ณ วังเตรียม | | วรสีวิกากาญจน์ |
| | สนมพนักงาน | | สะขิสรรพประดับศักดิ์ |
| | ดนูจะไปยัง | | กุฏิที่มุนีพัก |
| | และรับวธูรัก | | จระกลับ ณ เวียงชัย |
| | ณ ฝ่ายนครหลวง | | ก็ประดับประดาไว้ |
| | เพราะกลับ ณ เมื่อใด | | ก็จะมีพิธีการ |
| | ภิเษกพระนางเจ้า | | มะทะนาสมุนมาลย์ |
| | วิสุทธินงคราญ | | อรเอกมเหสี |
| | อนึ่งศุภางค์ผู้ | | ศุภะมิตระยอดดี |
| | ก็ควรจะเผาผี | | และสนองคุณานันต์ |
| | ผิศพศุภางค์ยัง | | บมิสูญก็จงพลัน |
| | ประดิษฐะเชิงชั้น | | วรจิตระกาธาร |
| | และเผาสุมิตรแล้ว | | ละก็แห่วะรางคาร |
| | ณ ฝั่งมหาธาร | | ยะมุนานทีศรี |
| | ก็คงจะล้างมล | | ทินะโทษประดามี |
| | และโทมะนัสที่ | | ฤดิกูจะค่อยเบา |
| | สุมิตระคนนั้น | | นะก็ดุจอะนุชเรา |
| | ฉะนั้นนะตัวเจ้า | | แหละประจงณการศพ |
| | มิให้อะไรขาด | | เพราะว่ะปราศะเคารพ |
นันทิวรรธนะ. | | ดำรัสพระทรงภพ | | ดนุนี้จะทำตาม |
| | | |
(ท้าวชัยเสนเข้าโรงทางช่องกลาง, และมหาดเล็กคลานตามเข้าโรงทางนั้นด้วย. ส่วนนันทิวรรธนะเข้าโรงทางขวา.)
(ระหว่างเปลี่ยนฉากพิณพาทย์ทำเพลงพญาโศก)
ตอนที่ ๒
กลางป่าหิมะวัน
[นี้คือฉากเดียวกับฉากตอนที่ ๑ องก์ที่ ๒ นั่นเอง ผิดแต่ในตอนนี้มิได้มีต้นกุหลาบเท่านั้น.]
(มัทนานั่งอยู่บนตอไม้ ปริยัมวะทานั่งอยู่กับพื้นข้างตอไม้ มีนางสาวใช้อีก ๒ คนนั่งอยู่ห่าง ๆ ทางด้านขวาแห่งเวที และมีพวกบริวารของพระกาละทรรศิน กำลังขนฟืนมากองที่กลางเวที. เตรียมสำหรับจุด ศุนเป็นผู้กำกับพวกบริวารให้ ขนฟืนและจัดเครื่องพลีในระหว่างเวลาที่ปริยัมวะทากับมัทนาพูดกันต่อไปนี้.)
|
| | (ภุชงคัปปะยาตร์, ๑๒.) |
ปริยัมวะทา. | | พระแม่เพียรพะลีมา | | ก็สัปดาหะล่วงสาม |
| | มิเห็นว่าจะสมความ | | ประสงค์ดังดำรัสไว้ |
| | กระหม่อมฉันจะทูลสา- | | ระภาพตรง ณ จริงใจ |
| | กระหม่อมฉันมิอยากให้ | | พะลีนี้ประสิทธิ์ผล |
| | เพราะหากว่าพะลีเสร็จ | | เสด็จกลับ ณ เบื้องบน |
| | กระหม่อมฉันจะต้องทน | | ระทมทุกขะหงอยเหงา |
| | เพราะทุกวารก็บานใจ | | และรับใช้พระแม่เจ้า |
| | บำเรอบาทะค่ำเช้า | | บเคยคลาดและคลาไกล |
| | พระแม่โปรดกระหม่อมฉัน | | ก็อย่าพลันเสด็จไป |
| | จะทรงทิ้งสะขีให้ | | อนาถโอ้บสงสาร |
มัทนา. | | อ๊ะปรียัมวะทานาง | | จะหมองหมางมิเข้าการ |
| | มิใช่ฉันสงสาร | | ฤชิงชังนะหล่อนเอ๋ย |
| | เพราะตั้งแต่ดนูไป | | ณ กรุงไกรก็ทรามเชย |
| | บำเรอจิตสนิทเคย | | ประจบดีบเว้นวัน |
| | และเห็นแล้วละรักจริง | | ผิจำทิ้งก็ตัวฉัน |
| | จะเสียใจและโศกศัลย์ | | มิน้อยแน่ละโฉมตรู |
| | ผิเทวาธเกื้อกูล | | จะลองทูลและถามดู |
| | ผิพานางนะไปอยู่ | | กะข้าได้จะพาไป |
ปริยัมวะทา. | | พระแม่เจ้าเสด็จสู่ | | พิภพสวรรค์ ณ ชั้นใด |
| | ก็อยากตามเสด็จไป | | บำเรอบาทบคลาดคลา |
| | | |
(บัดนี้ศุนมารายงานกับปริยัมวะทาว่าพร้อมแล้ว, มัทนาจึ่งลุกจากตอไม้ไปนั่งที่หน้ากองฟืนและก่อไฟ. คนอื่นนั่งในที่อันควร. มัทนาจุดไฟเสร็จแล้วกล่าวคำวอนเทวดา.)
|
| | (รโธทฺธตา, ๑๑) |
มัทนา. | | ข้าประณมกะระกระพุม | | ประชุมนะเขา |
| | ไหว้สุเทษณ์วระมหา | | มหิทธิบูรณ์ |
| | เชิญสดับสุวระพจน์ | | ประณตทำนูล |
| | วอนพระองคะอนุกูล | | และเมตตะด้วย |
| | ยามดนูสิทุขะจัด | | ธตรัสจะช่วย |
| | โดยพระมุ่งกรุณะอวย | | พระพรประทาน |
| | ข้าพระบาทฤทุขะมี | | ฤดีจะราน |
| | เทวะโปรดและอุปะการ | | จะสิทธิผล |
| | เมตตะธรรมะนะสิจุน | | และหนุนสกล |
| | ช่วยผดุงนิกะระชน | | ประโลมฤดี |
| | เชิญเสด็จอะมะระมา | | ณ วาระนี้ |
| | รับเสวยวระพลี | | ดนูถวาย |
| | โดยดนูทุกขะวิโยค | | และโชคก็หาย |
| | อยากจะใคร่ชิวะมลาย | | บ่ทนและทุกข์ |
| | อยู่ก็โศกะจะทวี | | บมีสนุก |
| | สามิทิ้งฤวะจะสุข | | ฤมีเจริญ |
| | | |
(ตักน้ำมันเนยหยอดที่กองไฟ, แล้วกล่าวต่อไป.)
|
| | อ้าสุเทษณ์ผิกรุณา | | ก็ข้าสิเชิญ |
| | ล่องนะภาพระรและเหิน | | ระเห็จและมา |
| | โปรดเถอะองค์อะมะระรับ | | สดับวะทา |
| | ข้าพระบาทมะทะนา | | จะทูลอะมร |
| | | |
(พิณพาทย์ทำเพลิงตระเชิญ. พอถึงรัวท้ายตระ เมฆด้านหลังเวทีแหวกออกและสุเทษณ์ลอยอยู่ในระหว่างเมฆ, แต่สมมติว่าไม่มีใครเห็นนอกจากมัทนา.)
|
| | (สวาคตา, ๑๑) |
สุเทษณ์. | | ข้าสดับสุมะทะนา | | วจะว่าวอน |
| | ใจก็นึกกรุณะหล่อน | | ฤดิสงสาร |
| | เล็งก็รู้ณพะหุเหต | | ทุขะเภทพาล |
| | ใคร่จะช่วยและอุปะการ | | ยุวะนารี |
| | หากว่ะโฉมศุภะอนงค์ | | จะประสงค์ลี |
| | ลาณแดนสุระวะดี | | ก็จะพาไป |
| | เพื่อถนอมวระวธู | | ดุจะคู่ใจ |
| | เป็นมเหสีอรไท | | ก็จะแสนสุข |
| | ข้าจะเลี้ยงสะมระรัตน์ | | และขจัดทุกข์ |
| | ชวนภิรมย์ระติสนุก | | บมิเว้นวัน |
| | ข้าจะหาสุระนะรี | | ยุวะดีสวรรค์ |
| | เป็นสะขีคณะกำนัล | | ปฏิบัตินาง |
| | ทุกทิวาจะบมิต้อง | | ฤดิหมองหมาง |
| | นั่งสดับสุดุริยาง- | | คะประเลงนิตย์ |
| | ในสุราละยะวิมาน | | จะสราญจิต |
| | แนบดนูมะนะสนิท | | และสิเนหา |
| | คงบ่ทำกะมละหมอง | | ชละนองตา |
| | เช่นพระองคะนรสา- | | มิกระทำแล้ว |
| | เชิญนะรีระตะนะมิ่ง | | มณิยิ่งแก้ว |
| | ไปกะข้าละก็จะแคล้ว | | ภยะด้วยพลัน |
| | เชิญนะรีสิริสำรวย | | จระด้วยกัน |
| | สู่พิภพอะมระสวรรค์ | | เถอะจะว่าไร |
| | | |
(มัทนาก้มหน้านิ่งนึกอยู่สักครู่ ๑ ก่อน แล้วจึ่งคลานเข้าไปทางด้านหลังและยกมือไหว้ แล้วทูลตอบอย่างฉาดฉาน.)
|
| | (รโรทฺธตา, ๑๑) |
มัทนา. | | ฟังพระวาทะวรศัพท์ | | ก็จับฤทัย |
| | เห็นพระทรงกรุณะไซร้ | | บจืดบจาง |
| | ข้าจะทูลนะฤก็ยาก | | บอยากจะพราง |
| | แต่มิทูลอะมระทาง | | ก็คงมิโปรด |
| | ข้าพระบาทะฤก็เขลา | | และเฉาและโฉด |
| | คงมิพ้นสุระพิโรธ | | และโทษะกร |
| | ข้าเฉลยพระมธุรส | | สุราดิศร |
| | ได้ก็ดังประดุจะก่อน | | ณ ภูมิสรรค์ |
| | อันจะทรงพระกรุณา | | ณ ข้าฉะนั้น |
| | เป็นพระคุณดนุจะพรร- | | ณะนาบได้ |
| | หากจะมีวิถิถนัด | | บขัดหทัย |
| | ทั้งจะใช้ ณ ธุระใด | | บมีระอา |
| | แต่จะโปรดดะนุและให้ | | คระไลนภา |
| | เป็นพระบาทะบริจา- | | ริกาฉะนี้ |
| | เกรงจะผิดพระนิติธรรม- | | มะอันนารี |
| | เสพย์กะสองบุรุษมี | | ฤใครจะชม |
| | อันพระองค์อะมระเศรษ- | | ฐะเดชอุดม |
| | จึ่งมิควรจะอภิรม- | | ยะนาริทราม |
| | ข้าทำนูลวะจะนะตรง | | ดำรง ณ ความ |
| | สัตยะธรรมะคะติงาม | | นะเทวะไท |
| | (สวาคตา, ๑๑) |
สุเทษณ์. | | พูดพิกลละมะทะนา | | ก็จะว่าไร |
| | ชวน ณ สรวงก็บมิไป | | บมิจงจินต์ |
| | หล่อนจะคงกะมละแค้น | | และ ณ แดนดิน |
| | อยู่จะแสนทุขะยุพิน | | ก็จะขืนอยู่ |
| | อันจะช่วยธุระยุพา | | ฤก็ข้าดู |
| | ไร้วิถีและก็ดะนู | | จะประสาทใด |
| | จึงจะสมวรประสง- | | คะอะนงค์ได้ |
| | จงเฉลยวะจะนะให้ | | ดนุรู้ที |
| | (รโธทฺธตา, ๑๑.) |
มัทนา. | | ใดจะพึงกะมละกว่า | | พระสามิที่ |
| | เป็นวราภะระณะศรี | | ณเกศถกล |
| | ข้าก็ขออะมระฤทธิ์ | | ประสิทธิผล |
| | ช่วยประสาทะสุขะดล | | หทัยถนัด |
| | แห่งพระวีระชยะเสน | | นเรนทะรัตน์ |
| | ให้พระจากนะคะรหัส- | | ตินาและมา |
| | รับดนูจระ ณ ขัณฑ์ | | ฉะนั้นแหละข้า |
| | โลกจะส่างและมะทะนา | | จะเปรมหทัย |
| | (สวาคตา,๑๑.) |
สุเทษณ์. | | ผัวก็ทิ้งและบมิหวง | | วธุห่วงได้ |
| | ที่ดะนูวธุไฉน | | บมิยอมรัก |
| | ข้าจะวอนสุปิยะรัตน์ | | ก็สะบัดพักตร์ |
| | ราวกะทรามและทุระลักษณ์ | | บมิมีดี |
| | ข้าจะกล่าววะจะนะจัง | | ละนะครั้งนี้ |
| | คือผินางจะบมิมี | | มะนะรักไซร้ |
| | ข้าจะมีฤดิประนอม | | ฤจะยอมให้ |
| | หล่อนนะรักบุรุษะใด | | นะฤอย่าคิด |
| | เมื่อดนูจะบมิสม | | อภิรมย์จิต |
| | จักมิยอมบุรุษะชิด | | มะทะนาแล้ว |
| | จำจะลาละปิยะนาฏ | | เพราะจะคลาดแคล้ว |
| | คงมิเห็นสุวะธุแก้ว | | มณิกลอยตา |
| | แต่ ณ กาละทิวะนี้ | | วนิดาภา |
| | เป็นสุกุพชะกะผะกา | | บมิเปลี่ยนเลย |
| | เพื่อประกันบุรุษะอื่น | | บมิชื่นเชย |
| | โฉมอนงค์ดรุณิเอย | | วจะข้าขลัง |
| | สาปก็จักอจิระสิท- | | ธิสะมิทธิ์ดัง |
| | ข้าประกาศวะจะนะสั่ง | | นะสดับดี |
| | กลายเถอะร่างสุมะทะนา | | ดุจะมาลี |
| | เป็นสุกุพชะกะฉะนี้ | | เถอะนิรันดร |
| | | |
(พิณพาทย์ทำเพลงรัวสามลา. มัทนาฟุบตัวก้มหน้าลงและนิ่งไปเหมือนตาย, แล้วค่อย ๆ กลายเป็นต้นกุหลายอย่างเช่นที่เห็นในต้นองก์ที่ ๒ สุเทษณ์ดูอยู่จนนางกลายเป็นกุหลาบไปแล้วก็หายไปในกลีบเมฆ, คนอื่น ๆ จ้องดูมัทนาอยู่ด้วยความประหลาดใจอย่างมิรู้ทางเหนือทางใต้ จนจบเพลงจึ่งต่างคนต่างสะกิดกันและพูดกันซุบซิบ, เว้นแต่ปริยัมวะทาวิ่งเข้าไปที่ต้นกุหลาบ และกล่าวคำครวญ)
|
| | (ปิยวทา, ๑๒) |
ปริยัมวะทา. | | ทุขะอะโหพระมะทะนา | | พระมาตุวร |
| | พระจะมลายพระชิวะจร | | พระแม่ไฉน |
| | บมิดำรัสวะจะนะชวน | | พระด่วนคระไล |
| | พระมละทิ้งดะนุพิไร | | พิลาปอนันต์ |
| | พระวรคุณอดุละครอง | | และป้องและกัน |
| | ดนุฉะนี้ฤจะมิศัล | | ยะเศร้าอุรา |
| | ก็ผิวะรู้ ณ คติขำ | | ปริยัมวะทา |
| | ฤจะมิตามพระวรมา- | | ตะวายชิวาตม์ |
| | พระปิยะเทวิจระไป | | ก็ใจจะขาด |
| | ผิวะจะตามยุคะละบาท | | มิขัดและขวาง |
| | จะติระตามบะทะดำเนิน | | บเหินบห่าง |
| | และประติบัติประดุจะอย่าง | | อดีตะกาล |
| | ชะชะพระมัจจุฤกระไร | | หทัยธพาล |
| | ก็ดนุนี้สิมิประหาร | | ประหารพระแม่ |
| | ทุขะระทมกะมละเปลี่ยว | | จะเหลียวจะแล |
| | ก็บประสบสุขะ ณ แด | | จะพึ่ง ณ ใคร |
| | พระปิยะมาตุจระดั้น | | ณ สรรคะใด |
| | ดนุจะขอจะริกะไป | | ณ กาละนี้ |
| | | |
(พิณพาทย์ทำเพลงโอด ; ปริยัมวะทาร้องไห้สะอึกสะอื้น.. พอจบหน้าพาทย์ก็พอพระกาละทรรศินเดินนำเสด็จท้าวชัยเสนออกมาทางซ้าย นันทิวรรธนะ, โสมะทัต และนายทหารตามออกมาด้วย. ในชั้นต้นผู้ที่มาใหม่ยังไม่มีใครเห็นต้นกุหลาบ.)
|
| | (ฉบงง, ๑๖) |
ชัยเสน. | | เอ๊ะ ! พระคุณว่าเทวี | | เธออยู่แห่งนี้ |
| | แต่บเห็นทรามวัย |
กาละทรรศิน. | | เทวีตั้งแต่มาไพร | | ทุกสัปดาห์ได้ |
| | เสด็จ ณ แดนดงนี้ |
| | เพื่อทรงทำกิจพลี | | นี่กองอัคคี |
| | ยังอยู่เพื่อเป็นพยาน |
| | เธอว่าจะกิบยัญญะการ | | วอนเทพพิศาล |
| | ขอให้อำนวยพรศรี |
| | | |
(ระหว่างนี้โสมะทัตได้แลเห็นต้นกุหลาบแล้ว จึ่งเข้าไปไหว้อาจารย์และพูด.)
|
โสมะทัต. | | ข้าขอโอกาสมุนี ! | | โปรดดูทางนี้ (ชี้ต้นกุหลาบ.) |
กาละทรรศิน. | | (เหลียวไป, พูดอย่างตกใจ.) |
| | อะโห ! เรามาช้าไป |
ชัยเสน. | | เอ๊ะก็นั่นนารีใด | | ซบตัวร้องไห้ |
| | อยู่ที่ข้างพุ่มพฤกษา |
กาละทรรศิน. | | นั่นคือปริยัมวะทา | | นารีที่มา |
| | พร้อมกับพระราชเทวี |
ชัยเสน. | | ปริยัมวะทานารี | | ข้าขอโทษที |
| | เชิญเจ้ามาหาข้าเถิด |
| | | |
(ปริยัมวะทาคลานมากราบท้าวชัยเสน.)
|
| | จงเล่าให้เราว่าเกิด | | เหตุใดโฉมเฉิด |
| | จึ่งได้โศกาอาดูร |
ปริยัมวะทา. | | เรื่องที่หม่อมฉันจะทูล | | องค์นเรนทร์สูร |
| | คงแทบมิทรงเชื่อได้ |
ชัยเสน. | | เอาเถิดแถลงเรื่องไป | | อันเรานี้ไซร้ |
| | จะเชื่อจะฟังบังอร |
| | (อินทะวิเชียร, ๑๑.) |
ปริยัมวะทา. | | ตั้งแต่พระเทวี | | มะทะนาเสด็จจร |
| | มาสู่พระนาดร | | พระฤดีบมีสุข |
| | เฝ้าแต่จะทรงศัล- | | ยะกำสรวลและครวญขุก |
| | เข็ญมีทวีทุก | | ทิวะราตริโศกา |
| | จึ่งทรงพระปรารภ | | พะลิบวงสุเทวา |
| | ทุกเสาร์เสด็จมา | | วนะถิ่นสนามนี้ |
| | ก่ออัคคิขึ้นแล้ว | | ละก็กล่าวพระวาที |
| | ทูลเทวะนามมี | | พระสุเทษณ์วิเศษฤทธิ์ |
| | ขอให้เสด็จมา | | และประทานพระพรสิทธิ์ |
| | ขอให้ธปลดปลิด | | ทุขะท่วม ณ วิญญาณ์ |
| | ได้ตั้งพะลีกรร | | มะ ณ สามสุสัปดาห์ |
| | แต่ยังบเห็นปรา- | | กฎผล ณการยัญ |
| | จนมา ณ ครานี้ | | สิประเดิมพะลีกรรม์ |
| | ไม่ช้าก็หม่อมฉัน | | นะสิเห็นพิกลนัก |
| | คือเห็นพระแม่เธอ | | นะชะเง้อและแหงนพักตร์ |
| | สู่ฟ้าประดุจจัก | | จะทำนูลกะเทพไท |
| | หม่อมฉันชะเง้อบ้าง | | ก็บเห็นว่ะมีใคร |
| | แต่องค์พระแม่ไซร้ | | ธประพฤติประดุจเห็น |
| | ทั้งเงี่ยพระโสตฟัง | | วะจะดังจะยินเจน |
| | แล้วตรัสเฉลยเป็น | | คติถ้อยกระทงความ |
| | ข้าจำกระแสได้ | | และจะขอพยายาม |
| | ทูลเล่าแถลงตาม | | วรพจน์พระแม่ว่า |
| | (รโธทฺธตา, ๑๑.) |
| | “อันจะโปรดดะนุและให้ | | คระไลนภา |
| | “เป็นพระบาทะบริจา- | | ริกาฉะนี้ |
| | “เกรงจะผิดพระนิติธรรม- | | มะอันนารี |
| | “เสพย์กะสองบุรุษมี | | ฤใครจะชม |
| | “อันพระองค์อะมระเศรษ- | | ฐะเดชอุดม |
| | “จึ่งมิควรจะอภิรม- | | ยะนาริทราม |
| | “ข้าทำนูลวะจะนะตรง | | ดำรง ณ ความ |
| | “สัตยะธรรมะคะติงาม | | นะเทวะไท ” |
| | (อินทะวิเชียร, ๑๑.) |
ชัยเสน. | | อ้อ ! คือสุเทษณ์กล่าว | | วะทะชวนจะพาไป |
| | ยังฟ้าสุราลัย | | ผิวะยอมสิเนหา |
| | แต่นางมิยินยิม | | จะประนอมกะเทวา |
| | เรื่องเดิมนะตูข้า | | ฤก็รู้อยู่แล้วดี |
| | ปรียัมวะทาจง | | อภิปรายะอีกที |
| | ต่อจากตะกี้นี้ | | เพราะว่ะยังมิจบลง |
ปริยัมวะทา. | | ต่อนั้นก็ได้เห็น | | วรเทวินั่งตรง |
| | ดูท่าประหนึ่งม่ง | | มนะฟังพระบัญชา |
| | แห่งเทวะผู้เผย | | พะจะจาก ณ ฟากฟ้า |
| | แล้วจึ่งพระมาตา | | ธอุวาทะดังนี้ |
| | (รโธทฺธตา, ๑๑.) |
| | “ใดจะพึงกะมละกว่า | | พระสามิที่ |
| | “เป็นวราภะระณะศรี | | ณเกศถกล |
| | “ข้าก็ขออะมระฤทธิ์ | | ประสิทธิผล |
| | “ช่วยประสาทะสุขะดล | | หทัยถนัด |
| | “แห่งพระวีระชยะเสน | | นเรนทะรัตน์ |
| | “ให้พระจากนะคะรหัส- | | ตินาและมา |
| | “รับดะตูจระ ณ ขัณฑ์ | | ฉะนั้นแหละข้า |
| | “โศกจะสร่างและมะทะนา | | จะเปรมหทัย |
| | (อินทะวิเชียร, ๑๑.) |
| | พอตรัสฉะนี้แล้ว | | ดะนุเห็นพระแม่ไซร้ |
| | คงตั้งพระเนตรไป | | ณ นภา และข้าดู |
| | อีกหน่อยก็สังเกต | | ทุรเหตุพิกลอยู่ |
| | โดยพักตระโฉมตรู | | นะสิซีดบสดแดง |
| | แล้วมีสำเนียงมา | | ดุจะพายุพัดแรง |
| | อึงอล ณ หนแห่ง | | กละเมทินิไหล |
| | ครั้นเมื่อสงบพา- | | ยุคะนองสิมองไป |
| | เห็นองค์พระแม่ไซร้ | | ธระทมและล้มนอน |
| | แล้วเห็นประหลาดมี | | วรบุบผะงามงอน |
| | แทนองค์พระมารดร | | ดุจะเห็น ณ แห่งนั้น |
| | (ปิยฺวทา, ๑๒.) |
| | ดนุก็แสนกมละโศก | | วิโยคและศัลย์ |
| | เพราะบมิรู้และบมิทัน | | จะเตรียมหทัย |
| | ผิดนุรู้ระหสะความ | | จะตามพระไป |
| | และประติบัติพระอรไท | | บคิดระอา |
| | เพราะดนุรักปิยะนะรี | | ฉะนี้และถ้า |
| | ชีวะดนูจะมระณา | | บหวงบแหน |
| | พระปิยะมาตุพระเสด็จ | | ประเวศ ณ แมน |
| | ดนุจะมีสุขะ ณ แดน | | มนุษย์ไฉน |
| | | |
(ปริยัมวะทาซบหน้าลงร้องไห้.. ท้าวชัยเสนก็ให้ด้วย, และแข็งใจดับโศกและพูด.)
|
| | (อินทวงส์, ๑๒.) |
ชัยเสน. | | ฟังนางแถลงเหตุ | | ภยะเภทะจับหทัย |
| | เห็นเป็นพยานไซร้ | | มะทะนาวิเศษแท้ |
| | ด้วยหล่อนสิจงรัก | | มนะภักดิสุดละแม้ |
| | เทวันธชวนแม่ | | บมิยอมประนอมฤดิ |
| | หานาริรัตน์ไหน | | ณ ประเทศะเมทินี |
| | เปรียบมิ่งมเหสี | | ดนุได้นะสุดจะหา |
| | แม้รอประเดี๋ยวเดียว | | ฤก็ผัวก็คงจะมา |
| | ทันพบและแก้วตา | | นะก็คงบร้อนกมล |
| | เป็นกรรมกระทำไว้ | | ณ อดีตประสิทธิผล |
| | ผัวจึ่งมิทันยล | | วระพักตร์สุลักษะณา |
| | ถึงแม่จะเป็นกุพ | | ชะกะแล้วก็ช่างเถอะข้า |
| | ขอนำสุมาลา | | ณ นครทะนุถนอม |
| | จักจัดคณานาง | | สะขิภักดิแวดและล้อม |
| | ทั้งมีทหารพร้อม | | จระตั้งกระบวนคละไล |
| | ถึงเวียงจะตั้งการ | | สุรยัญพิเศษพิสัย |
| | ป่าวร้องประกาศให้ | | มรุอีกมนุษย์นิการ |
| | รู้เรื่องประเทืองเทิด | | วระเกียรติสายสมร |
| | เทวานะรากร | | ก็จะพร้อมและโมทนา |
| | อีกเราจะรับตัว | | วระนาฎปริยัมวะทา |
| | กลับคืนพระพารา | | และจะเลี้ยงประดุจณเดิม |
| | ให้สมกะที่ซื่อ | | สุจริตคุณาเฉลิม |
| | ยศศักดิส่งเสริม | | และดนูจะขออภัย |
| | ที่ได้กระทำโทษ | | วธุผิดสุธรรมะไซร้ |
| | คงตอบและแทนให้ | | สุขะศานต์สราญทวี |
ปริยัมวะทา. | | หม่อมฉันก็เป็นข้า | | วระบาทพระภูบดี |
| | แต่น้อยบเคยมี | | วระนาถะอื่นฤไกล |
| | เมื่อทรงพระการุณ- | | ยะก็ข้าสราญหทัย |
| | ชีวิตถวายไว้ | | ณธุลีพระบาทยุคล |
| | (ฉบงง, ๑๖.) |
ชัยเสน. | | มุนีข้าขออีกหน | | จงช่วยด้วยมนตร์ |
| | ให้ข้าได้สมจินดา |
| | ช่วยกล่าวปิยะวาจา | | ให้มะทะนา |
| | ยอมไปนครหัสดิน |
กาละทรรศิน. | | อันอาตะมะก็ยิน- | | ดีช่วยนรินทร์ |
| | เพื่อให้ธสมประสงค์ |
| | เพราะเชื่ออยู่ว่าธคง | | เต็มหทัยทรง |
| | บำรุงซึ่งมิ่งไม้นี้ |
| | และถ้าอยู่กรุงจะดี | | กว่าคงอยู่ที่ |
| | ณ กลางอรัญกันดาร |
| | โปรดสั่งให้เขาเตรียมการ | | ขุดรุกขะมาลย์ |
| | เพราะเชื่อว่าคงยอมไป |
| | | |
(ท้าวชัยเสนสั่งนันทิวรรธนะให้เตรียมเครื่องมือ ฝ่ายพระกาละทรรศินไปที่ต้นกุหลาบ และพูดกับต้นไม้นั้น.)
|
| | (มันทักกันตา, ๑๗.) |
กาละทรรศิน. | | อ้าโฉมฉายสายสะมะระมะทะนา |
| | ฟังบิดาว่า | | เถอะทรามวัย |
| | อันองค์สมเด็จพระนรปะติไซร้ |
| | ท่านจะรับไป | | ณ เขตขัณฑ์ |
| | ลูกเคยมุ่งภักดิ ณ ปะระมะธรร- |
| | มาธิราชัน- | | ยะสามี |
| | ท่านตามมาจากวระสุระบุรี |
| | โดยกะมลที่ | | สิเนหา |
| | หากลูกยอมไปละก็วระสุดา |
| | คงจะได้สา- | | ระพัดสุข |
| | ไปอยู่เวียงเนียงฤก็จะบมิทุกข์ |
| | ปราศะเข็ญขุก | | และปลอดภัย |
| | ภูมีดีกว่าอะมระเพราะหทัย |
| | ท่านสิรักใคร่ | | สุนารี |
| | พ่อแลเห็นปรากะฏะฤดิฉะนี้ |
| | จึ่งมอบศรี | | สุดาอร |
| | แด่องค์สมเด็จปะระมะอดิศร |
| | แล้วจะได้นอน | | ละตาหลับ |
| | อ้าลูกน้อยกลอยฤดิบิตุระรับ |
| | เชิญเถอะงามสรรพ | | สุมาลี |
| | | |
(พระกาละทรรศิน เรียกสังข์มาหลั่งน้ำที่โคนต้นกุหลาบ, แล้วทูลเชิญท้าวชัยเสนให้ตรัสชวนเอง. ท้าวชัยเสนจึ่งไปกล่าวคำขวนดังต่อไปนี้.)
|
| | (อีสิสะ, ๒๐.) |
ชัยเสน. | | อ้าวะธูดะนูนะทุกข์ทวี |
| | เพราะแสนจะโศกวิโยคสุปรี- | | ยะอย่าแหนง |
| | พี่สิผิดเพราะจิตวิโรธะแรง |
| | อุบายะชั่วบรู้บแจ้ง | | สิจึ่งหลง |
| | ยามตระหนักสิชักจะบ้าจะปลง |
| | ประหารชิวีบมีประสงค์ | | จะคงอยู่ |
| | แต่เผอิญสุเสวิเตือนดะนู |
| | ฉะนั้นสิจึ่งสำนึกนะตู | | บวางวาย |
| | เสด็จประยุทธะสมนิยมก็หมาย |
| | และมุ่งฤดีจะรับพระสาย | | สมรพลัน |
| | จากพนาและคืน ณ เขตตะขัณฑ์ |
| | และมุ่งจะเสกสุนารินัน- | | ทะนาภา |
| | เป็นพระอัคคะราชินีมหา |
| | สุมาตุแห่งนิกรประชา | | ณ หัสดิน |
| | โอ้เผอิญก็มามิพบยุพิน |
| | กระนั้นนะข้าซิยังถวิล | | จะรับไป |
| | จึ่งจะเชิญสุกุพชะกาวิไล |
| | แหละแทนอนงคะจงคระไลย | | เถอะพฤกษา |
| | ข้าจะรับประทับ ณ สีวิกา |
| | และพร้อมกระบวนจะแห่ ณ ธา- | | นิรังสรรค์ |
| | ถึงบุรีจะได้เฉลิมพระขวัญ |
| | จะเปรอมิให้อนาถ ณ วัน | | ฤราตรี |
| | เชิญเถอะแม่ดนูเชิญนะมารศรี | | |
| | เสด็จเถอะอย่าระคายฤดี | | ดนูวอน |
| | | |
(ท้าวชัยเสน เรียกสังข์หลั่งน้ำที่โคนต้นกุหลาบ, แล้วให้คนขุดก็ขุดได้โดยสะดวก. นันทิวรรธนะก็เรียกวอทองออกมา, และให้ยกต้นกุหลบขึ้นบนวอ.)
|
| | (ฉบงง, ๑๖.) |
ชัยเสน. | | ก่อนที่ตูข้าจะจร | | ข้าขอรับพร |
| | จากองค์มุนีทรงญาณ |
| | จงโปรดอำนวยเถิดท่าน | | เพื่อช่วยให้การ |
| | เดินกลับเป็นไปได้ดี |
| | อีกเมื่อไปถึงธานี | | ขอให้มาลี |
| | อยู่ดีบได้โรยรา |
| | และให้ดำรงคงกว่า | | ชีวิตของข้า |
| | จะถึง ณ อายุขัย |
| | | |
|
| | (กุสุมิตลตา, ๑๘.) |
กาละทรรศิน. | | ข้าขอให้เทพองค์อะธิปะติณไตร- |
| | ตรึงษะโปรดให้ | | พระพรสิทธิ์ |
| | แด่องค์สมเด็จราชะปะระมะบพิตร |
| | เรืองมหาฤท- | | ธิเดชา |
| | มีชัยในการยุทธะและบมิปะรา- |
| | ชัย ณ ทั่วหล้า | | สกลขาม |
| | ขอจงทรงสวัสดีนิจจะสุขะอภิราม |
| | รมยะทุกยาม | | บเสื่อมซา |
| | หนึ่งอวยพรให้กุพชะกะสุระผกา |
| | คงดิลกหล้า | | บสูญพรรณ |
| | เป็นสิ่งชวนยวนจิตตะนระสุวะคันธ์ |
| | ช่วยระงับสรร- | | พะทุกข์หนัก |
| | หญิงชายยามเริ่มรู้ระสะณฤดิรัก |
| | ใช้กุหลาบจัก | | ระเริงใจ |
| | อันดวงมาลีกุพชะกะสิผิวะให้ |
| | พึงจะรู้ได้ | | ว่ารักแท้ |
| | และยามดมดอกกุพชะกะนะก็จะแก้ |
| | เดือด ณ ดวงแด | | และสุขพลัน |
| | ขอมาลีศรีกุพชะกะสิริสุคันธ์ |
| | จงประดิษฐ์พรรณ | | นิรันดร |
| | | |
(ท้าวชัยเสนคุกเข่าลงไว้รับพรพระฤษี, แล้วให้ตั้งกระบวนแห่วอทรงต้นกุหลาบ, องค์เองเดินนำหน้าวอ. พิณพาทย์ทำเพลงกลอนโยน, กระบวนแห่เดินผ่านจากหลืบขวาเลยไปเข้าโรงทางหลืบซ้าย.)
(ปิดม่าน)